Open licenties

De meeste mensen zijn wel bekend met het begrip auteursrecht.

Het auteursrecht beschermd de maker van het werk tegen misbruik van zijn werk. Anderen hebben de toestemming van de maker nodig om het werk te kunnen gebruiken. 

Het auteursrecht op het onderwijsmateriaal dat binnen je aanstelling als docent wordt gemaakt ligt bij de werkgever/instelling (behalve als je hierover andere explicite afspraken hebt gemaakt). De instelling heeft volgens de wet en de CAO het auteursrecht. Wanneer anderen jouw materiaal willen gebruiken, moeten ze jou of je instelling daarvoor toestemming vragen.

Als maker kan je je werk nog steeds beschermen tegen misbruik en tegelijk beschikbaar stellen voor (her)gebruik door anderen, onder bepaalde voorwaarden.

Vooraf toestemming geven voor hergebruik kan via een open licentie. De meest populaire, op grote schaal gebruikte open licenties zijn de Creative Commons-licenties.

By Creative Commons [Public domain], via Wikimedia Commons  

Met een Creative Commons licentie ga je flexibel met je auteursrechten om: jij, de maker, behoudt de auteursrechten, maar je geeft aan andere gebruikers van je werk toestemming om je werk te bewerken, aan te passen en/of met anderen te delen. Het wordt ook weleens een open licentie genoemd.

Van 'alle rechten voorbehouden' naar 'sommige rechten voorbehouden'!

Elke Creative Commons-licentie bestaat uit drie lagen:

• de licentie: juridisch geldige licentietekst
• de licentiesamenvatting: in gewone taal opgestelde licentievoorwaarden, met de relevente icoontjes
• de machineleesbare licentiebeschrijving: extra metadata, die zorgt dat de zoekmachines je werk kunnen identificeren aan de hand van de licentievoorwaarden

Via de CC- licentiekiezer (License Chooser) krijg je een HTML-code die het licentiesymbool toont en een link naar de licentiesamenvatting. Bij deze link zit de extra metadata die zoekmachines in staat stelt om de licentie te lezen.

Dit zijn de vier bouwstenen van de CC-licenties:

Naamsvermelding. (BY) Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te kopiëren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op jouw werk gebaseerd is – maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker.

Niet-commercieel. (NC) Anderen mogen je werk kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren, alsmede materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor commerciële doeleinden.

Geen Afgeleide Werken. (ND) Anderen mogen je werk kopiëren, distribueren, vertonen en opvoeren mits het werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen jouw werk gebruiken als basis voor nieuw materiaal.

Gelijk Delen. (SA) Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder de voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het originele werk.

Let op dat:

• De 'Naamsvermelding' voorwaarde is een verplicht onderdeel van elke licentie
• 'Gelijk Delen' en 'Geen Afgeleide Werken' zijn niet-compatibel in eenzelfde licentie.

Hierdoor zijn er uiteindelijk zes verschillende combinaties mogelijk.

Naast de CC-licenties zijn ook de Publike Domein Verklaringen mogelijk:

 CC0 = de rechthebbende doet afstaand van zijn/haar auteursrecht; in praktijk betekend het dat er geen naamsvermelding nodig is (bronvermelding is wel gewenst); 

 PD = wanneer het auteursrecht na 70 jaar na de dood van de maker verlopen is behoort het werk tot het Publike Domein.

Wat je met een specifiek materiaal mag doen is afhankelijk van welke CC-licentie eraan is toegevoegd.

Om voor jouw doelen het meest geschikte materiaal te kunnen kiezen, moet je jezelf de volgende vraag stellen:

Wat wil ik met het materiaal kunnen doen?

• Delen met anderen?
• Aanpassen of bewerken?
• Commercieel toepassen?

Afhankelijk van wat je met het materiaal wilt doen, ga je zoeken naar materiaal met een bepaalde licentie die het beoogde gebruik toelaat.

In onderstaande tabel zie je hoe open de verschillende CC-licenties zijn: wat mag je ermee doen en wat de gebruiksvoorwaarden zijn.

Aangepast overgenomen uit Shaddim; original CC license symbols by Creative Commons, CC BY 4.0 , via Wikimedia Commons

Door de opkomst van digitale leermaterialen worden Creative Commons-licenties steeds vaker toegepast door docenten. 

Creative Commons-licenties kunnen helpen bij het vrijgeven van onderwijsmateriaal, omdat deze licenties op een duidelijke manier aangeven welk materiaal er gebruikt mag worden en waarvoor. Lees meer hierover op de site Creative Commons in het onderwijs.

De informatie en teksten zijn gebaseerd op de site van Creative Commons Nederland.