Zelf ontwikkelen

 

Sta je op de punt een leermateriaal te ontwikkelen? 

Met het in acht nemen van een aantal stappen en door bewuste keuzes te maken kan je een leermateriaal ontwikkelen die open gedeeld kan worden met docenten en studenten overal ter wereld!

Lees meer hierover in deze gids of gebruik de stappenplan hieronder.

 

 

Je gaat aan de slag zoals je gewoon een leermateriaal zou ontwikkelen. Voor de meeste docenten bekende stappen:

1. Formuleer eerst duidelijke leerdoelen. Wat moeten je studenten aan het einde van je onderwijs kennen of kunnen? Dit helpt om gericht leermateriaal te maken dat je later kunt delen. 

2. Stem het af op het cursusniveau en de doelgroep
3. Duidelijke vereisten met betrekking tot voorkennis
4. Orienteer op en kies uit beschikbare instructies
5. Orienteer op en kies uit beschikbare aanvullende bronnen, quizzen, enz.
6. Actief leren elementen toevoegen om betrokkenheid te stimuleren

     

 

 

Om een leermateriaal beeldend en aantrekelijk voor studenten te maken gebruik je teksten, afbeeldingen, misschien video's of casussen.

 

Semi-open leermaterialen

Gebruik je meestal afbeeldingen en/of teksten uit de studieboeken om je leermaterialen te ontwikkelen?

Deze bronnen worden vaak gebruikt door docenten voornamelijk vanwege de kwaliteit. De materialen zijn echter niet gratis en horen volgens de voorwaarden van de Easy Access-regeling gebruikt te worden.  

De leermaterialen opgebouwd met de content van de uitgevers mogen alleen binnen de eigen instelling gedeeld worden met de studenten en eventueel docenten. Dit soort materialen worden semi-open leermaterialen genoemd.

 

Open leermaterialen 

Om leermaterialen open te kunnen delen met anderen moet je content gebruiken dat bijvoorbaat hergebruik toestaat.

1. Om je leermateriaal zo open mogelijk te houden gebruik je voor het ontwikkelen ervan:

  • zelf gemaakte originele content: teksten en/of afbeeldingen
  • materialen van anderen met open licentie (CC-licentie)
  • materialen uit het Publieke Domein (PD)

2. Identificeer de licentie van de bron en gebruik de bron volgens de voorwaarden van de licentie

3. Vermeld voor alle gebruikte materialen duidelijk de bron

 

Zorg dat het materiaal dat je deelt makkelijk te gebruiken is door anderen, let hierbij op de volgende punten: 

  • Makkelijk aan te passen: in bestaandsformaat dat zich makkelijk laat bewerken/aanpassen, bijv. Word-document i.p.v. PDF-bestand;
  • Toegankelijkheid: gemaakt in een populair programma, software of systeem, gemakkelijk te navigeren interface/layout; 
  • Downloaden of linken? Bestand dat kan gedownload worden kan makkelijker bewerkt worden, linken kan je bijv. naar een video
  • Inclusief: gebruik de juiste kleuren voor beter leesbaarheid, ondertitels, transcript, etc.

TIPS: 

  • Zet meerdere formaten van hetzelfde bestand in een zip-file en upload het in 1 record in je repository. Zo kan iedereen zelf het ideale formaat kiezen.
  • Maak gebruik van OpenOffice-formaten als je onafhankelijk wil zijn van commerciële softwareleveranciers. 

 

Met de CC-licentie die je aan je leermateriaal toekent geef je de toekomstige gebruiker toestemming om het materiaal op bepaalde maniet te gebruiken.

De Hanze heeft op dit moment (voorjaar '25) nog geen afspraken over welke CC-licentie leidend is voor onze open leermaterialen.

Er wordt wel vaak gebruik gemaakt van licentie CC BY-NC-SA 4.0 (Naamsvermelding, Gelijk Delen, Geen commercieel gebruik). Deze licentie geeft de gebruiker recht om:

- het materiaal te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat

- te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken

- MAAR de gebruiker mag het werk niet gebruiken voor commerciële doeleinden.

 

TIP:

Je kan de Licentiekiezer tool gebruiken om voor jouw open materiaal geschikte CC-licentie te vinden.
Beantwoord aantal keuzevragen die in de tool worden gesteld, afhankelijk van je keuzes verschijnt er uiteindelijk een CC-licentie die de door jou gekozen voorwaarden weergeeft. Kopier de licentie (html of tekst) en plak het in je materiaal, zodat iedere gebruiker weet onder welke voorwaarden jouw materiaal te (her)gebruiken is.

 

Metadata

Metadata zijn gegevens die de karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Het zijn dus data over data.

Om leermaterialen goed te kunnen vinden online is er Leer Object Metadata standaard (LOM) ontwikkeld.

In de LOM staat beschreven welke metadata er in welke metadaveld moet worden vastgelegd. LOM’s zijn er in verschillende varianten: bijvoorbeeld de Nederlandse NL-LOM en de internationale IEEE-LOM.

Hierdoor zijn de materialen vindbaar voor gebruikers en voldoen aan (inter)nationale standaarden voor data-uitwisseling. 

 

Metadata beschrijven o.a. volgende karakteristieken van leermateriaal (in willekeurige volgorde):

  • auteur,
  • titel
  • trefwoorden (= bedenk voor jezelf welke woorden beschrijven goed de inhoud, maar ook de toepassing van je leermateriaal)
  • onderwijsniveau,
  • vakgebied
  • bestandsformaat (= is het materiaal een .pdf, .ppt, .doc, .gif, .jpg, etc.),
  • soort materiaal (= is het materiaal een textbook, een handleiding, een casus, een rubric, een quiz, etc.),
  • licentie (copyright)

Deze velden kom je tegen in het formulier tijdens uploaden van je open leermateriaal in de repository.

 

Waar je leermateriaal gaat delen is afhankelijk van waar de beoogde gebruikers het gaan zoeken.

Er zijn verschillende opties voor opslag:

  • De repository van je eigen onderwijsinstelling, voor Hanze is dat SURF Sharekit: voor intern of open publiceren;
  • De platform Edusources, de plek voor open leermaterialen voor het Nederlandse hoger onderwijs (wo, hbo)
  • Internationale onderwijsrepository’s zoals OER Commons en Merlot.
  • Een repository met alleen open materialen, bijvoorbeeld CC Search
  • Een repository met materialen binnen een bepaald thema, bijvoorbeeld Medisch Onderwijs.nl of de repository van het Landelijk Opleidingen Overleg HBO-Verpleegkunde
  • Op eigen website, vindbaar via zoekmachines als Google of Yahoo
  • Zoekmachines voor een specifieke content, bijvoorbeeld instructievideo's op YouTube, 3D-beelden op Sketchfab of iconen op the Noun Project.

TIP: 

De Hanzemediatheek biedt ondersteuning bij het publiceren van onderwijsmaterialen en het vinden van bestande (collecties) leermaterialen.

Samen ontwikkelen in vakcommunity's

 

Een vakcommunity is een groep docenten van verschillende onderwijsinstellingen die op hetzelfde vakgebied, domein of discipline werkzaam zijn en zich rondom de gedeelde inhoudelijke expertise in enige vorm georganiseerd hebben.

 

Een vakcommunity kan eigen conferenties, tijdschriften en nieuwsbrieven hebben. Zij kan een rol spelen in het opbouwen en beheren van een collectie open leermaterialen. 

 

De belangrijkste punten van samenwerking in de vakcommunity zijn:

1. Opbouwen van een collectie leermaterialen

- verzamelen van bestaande leermaterialen,

- gezamenlijk ontwikkelen van nieuwe materialen, met het oog op de hiaten,

- beheren van de collectie in een repository.

2. Opbouwen van een kwaliteitsmodel en keurmerk

- opstellen van criteria waaraan de leermaterialen moeten voldoen (need-to-have, nice-to-have),

- beoordelen van bestaande leermaterialen,

- ontwikkelen van nieuwe leermaterialen die voldoen aan de opgestelde kwaliteitscriteria,

- aanpassen van bestaande leermaterialen aan de kwaliteitscriteria,

- eigen vakkeurmerk ontwikkelen.

3. Opbouwen van vakvocabulaire

- een lijst met termen die binnen het vakgebied zijn vastgelegd en die worden gebruikt om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven,

- een hulpmiddel bij delen en vinden van open leermaterialen.

  • Waarschijnlijk ken je vakgenoten, nationaal of wereldwijd. Gezamenlijk vormen jullie een vakcommunity.
  • Een vakcommunity is een groep docenten van verschillende onderwijsinstellingen die op hetzelfde vakgebied, domein of discipline werkzaam zijn en zich rondom de gedeelde inhoudelijke expertise in enige vorm georganiseerd hebben.
  • Het doel van een vakcommunity kan bijvoorbeeld zijn om de kwaliteit van het vakonderwijs te verhogen door samen open leermaterialen te maken en te verspreiden.

Je kunt met een aantal docenten samen een vakcommunity beginnen. Er zijn ook formele vakcommunity's die veel verschillende verschijningsvormen kunnen hebben. Bijvoorbeeld een instellingsoverstijgend consortium, vakvereniging of landelijk opleidingsoverleg.

 

Voordelen van samenwerken met je community

  • efficiënt collecties leermaterialen van hoge kwaliteit samenstellen
  • van elkaar leren door co-creatie
  • samenwerken aan up-to-date materiaal
  • verhogen van kwaliteit door samenwerking
  • tijdwinst door samenwerking

 

  • Een kwaliteitsmodel is een lijst van criteria waaraan leermateriaal moet voldoen om 'geschikt voor gebruik' te zijn.

 

  • Binnen een onderwijsinstelling of een vakcommunity kun je ervoor kiezen om samen zo'n kwaliteitsmodel op te stellen, zodat het voor docenten makkelijker wordt om open leermaterialen te delen en hergebruiken.

 

  • Een kwaliteitsmodel voor open leermaterialen zorgt ervoor dat docenten meer vertrouwen krijgen in open leermaterialen. Het zorgt ervoor dat ze eigen materiaal kunnen beoordelen en het geeft houvast in de beoordeling van het materiaal van anderen.

 

Werk je in een opleidingsvereniging, beroepsvereniging of een vakcommunity en wil je open leermaterialen beschikbaar stellen? Met een vakvocabulaire zorg je ervoor dat de digitale leermaterialen goed vindbaar zijn.

Een vakvocabulaire is een gedeeld jargon binnen een vakgebied of opleiding, gebaseerd op samenhangende vakvaardigheden of vaktermen. Een vakvocabulaire is per definitie instellingsoverstijgend. Vakvocabulaires zijn platte lijsten of hiërarchische structuren van begrippen.

Er zijn twee verschillende typen vakvocabulaires:

  • Op basis van competenties: dit vakvocabulaire heeft een taxonomiestructuur op basis van competenties. De competenties zijn altijd gebaseerd op de beroepspraktijk (een beroepsprofiel) en soms daarnaast op de opleiding (een opleidingsprofiel).
  • Op basis van vakinhoud: dit vakvocabulaire heeft een taxonomiestructuur die bestaat uit een hiërarchie van begrippen uit een bepaald vakgebied.

Community voor inclusief talentgericht onderwijs en innovatie; biedt onderwijsprofessionals van alle onderwijssectoren materialen en ondersteuning in onderzoek en praktijk.

Het Domein Applied Science (DAS) is het samenwerkingsverband van hbo-opleidingen in de toegepaste natuurwetenschappen. 

Het project Samen hbo Verpleegkunde is gericht op het delen en hergebruiken van open leermaterialen op het gebied van verpleegkunde.  Voorafgaand aan het project is hier voor 5 samenwerkende instituten al een structuur voor opgezet. Die structuur wordt nu uitgebreid naar 15 verpleegkunde-opleidingen in Nederland. De leermaterialen zijn beschikbaar via platform Wikiwijs.

Bibliotheekmedewerkers van onderwijsinstellingen ondersteunen docenten bij het delen van leermateriaal. De vakcommunity Information Literacy, waarin bibliotheekmedewerkers verenigd zijn, deelt zelf ook de eigen leermaterialen op het in 2021 gelanceerde platform Edusources van SURF. 

Samenwerkingsverband van docenten in het hoger gezondheidszorgonderwijs, dat zich richt op het online en open delen van leermateriaal op het gebied van zinvol meten in de zorgpraktijk.

Ik wil open leermaterialen maken

 

Een opname van een college maken die ook nog eens open gedeeld kan worden?

..aanvullen..

 

Een open tekstboek is een online studieboek dat ten allen tijde toegankelijk is, vrij om te downloaden, te delen, te adopteren en aan te passen naar eigen voorkeuren. Het beschikt over een online licentie die aangeeft onder welke voorwaarden anderen het boek mogen gebruiken.

 

 

 

Wil je zelf een open tekstboek ontwikkelen? Neem dit stappenplan voor auteurs eerst door:

 

 

Meer details en aanvullende (organisatorische) stappen zijn te vinden in het Stappenplan Maak je open tekstboek! voor Ondersteuners. In het stappenplan voor ondersteuners worden twee verschillende soorten projectorganisaties behandeld: een enkele auteur/kleine projectgroep en een grote (instelling overstijgende) projectgroep.

 

Remixen, aanpassen

Wil je open textbook aanpassen, mixen met andere content en opnieuw uitbrengen?

De volgende handleidingen kunnen van pas komen:

 

Hier zou iets over samenwerken met andere docenten statistiek op de Hanze in Grasple en de boost collectie project?

 

Hebben we hier al iets over te melden binnen de Hanze?

[anchornavigation]