Auteursrecht in het onderwijs

In artikel 1 van de Auteurswet staat een duidelijke definitie van het auteursrecht:

"Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van wetenschap, letterkunde of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken of te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld".

Makers van werken kunnen toestemming geven om hun werk te gebruiken, of die toestemming weigeren.

Zij kunnen ook een voorwaarde aan hun toestemming te verbinden, zoals een vergoeding.

Verder hebben makers recht op naamsvermelding.

De Auteurswet beschermt de maker van een werk, maar ondersteunt ook de informatievrijheid.

Docenten en onderzoekers maken gebruik van bijvoorbeeld artikelen, rapporten, boeken of beeld en geluid voor de ontwikkeling van leer- en lesmaterialen of voor onderzoek. Het gaat dan vaak om publicaties die door anderen zijn gemaakt en waarop in de meeste gevallen een auteursrecht berust. 

Je hebt in beginsel toestemming (een licentie) nodig voordat je auteursrechtelijk beschermd materiaal openbaar mag maken of verveelvoudigen, tenzij je je kan beroepen op een uitzondering.

In de Auteurswet staan drie uitzonderingen, die voor hergebruik in het onderwijs van belang zijn (‘beperkingen’ genoemd) (artikel 15 Auteurswet en artikel 16 Auteurswet):

a)   Citaatrecht 
b)   Vertoningsbeperking
c)   Onderwijsbeperking

Het citaatrecht maakt het mogelijk om beschermde werken gratis en zonder toestemming van de maker op te nemen in een ‘wetenschappelijke verhandeling’.

Dit mag ruim opgevat worden: ook een PowerPointpresentatie voor het onderwijs valt eronder. Het citaatrecht is natuurlijk wel begrensd, ook in het onderwijs.

Voorwaarden citaat:

• moet functioneel zijn; het moet dienen ter ondersteuning van de inhoud van de verhandeling, dus niet alleen maar ter versiering of opleuking;
• de omvang van het citaat moet gerelateerd zijn aan het doel dat wordt nagestreefd; lange programma’s of lange teksten mag bijvoorbeeld niet worden overgenomen, wel korte tekstfragmenten. Kunstwerken en foto’s mogen wel in hun geheel ‘geciteerd’ worden;
• bronvermelding is verplicht, het werk mag niet gewijzigd en het werk moet eerder openbaar zijn gemaakt (artikel 15a Auteurswet).

Een beschermd werk mag zonder toestemming van de rechthebbende worden vertoond of ten gehore gebracht in het kader van onderwijs zonder winstoogmerk (artikel 12 lid 5 Auteurswet).

Dit geldt voor audiovisuele werken zoals films, video- en televisieprogramma’s, voor audio zoals muziek- en geluidsopnamen en ook voor stilstaand beeld zoals foto’s en kunstwerken.

Voorwaarden vertoningsbeperking:

• voor niet commercieel onderwijs;
• de openbaarmaking moet een deel uitmaken van het onderwijsprogramma;
• het moet in het leslokaal (fysiek of digitaal) plaatsvinden; er mag tijdens de les in een leslokaal of in MS Teams of Collaborate een video vanaf internet worden vertoond.

LET OP: een kopie ervan (bijvoorbeeld opname van de les) op een digitale leeromgeving zetten zodat studenten het thuis kunnen zien, mag niet op grond van deze uitzondering.

In de Auteurswet zijn er voor het onderwijs uitzonderingen gemaakt voor het gebruiken van een gedeelte van een werk.

De voorwaarden zijn:

• delen van (elk soort) werken mogen worden gekopieerd en openbaar gemaakt worden ter toelichting bij niet-commercieel onderwijs (artikel 16 Auteurswet). 
• een kopie via een digitale leeromgeving openbaar maken mag dus ook, mits het uitsluitend voor onderwijsdoelen bestemd is, dus bijvoorbeeld in een besloten omgeving waar studenten met een wachtwoord toegang toe kunnen krijgen;
• de delen van de werken mogen alleen ter toelichting bij het onderwijs worden gebruikt; ze moeten dus aanvullend en niet onderwijs vervangend zijn;
• de auteursrechthebbenden een billijke vergoeding moeten krijgen voor het gebruik van hun werk. Er kan overigens ook met de rechthebbende afgesproken worden dat de billijke vergoeding 0 euro bedraagt. In het hoger onderwijs is dit gemeenschappelijk geregeld via de Easy Acces-regeling, een afkoopregeling voor overnames;

• bronvermelding is verplicht;

• het werk mag niet gewijzigd worden;

• het werk moet al eerder openbaar zijn gemaakt (een ongepubliceerd werk mag niet worden gebruikt).