Open licenties

De maker kan het werk voorzien van een 'open licentie'.

Daarmee behoudt hij al zijn rechten als maker maar geeft hij aan anderen vooraf toestemming om het werk te gebruiken op bepaalde voorwaarden.

Zo kan de rechthebbende bijvoorbeeld bepalen dat zijn werk vrij gebruikt of met anderen gedeeld mag worden, zolang het gebruik maar niet commercieel is. Of het werk kan worden vrijgegeven voor bewerking door anderen zodat zij kunnen 'voortborduren' op het werk, op voorwaarde dat de bewerkingen ook weer onder dezelfde licentie voor anderen beschikbaar worden gesteld.

De maker kan een standaard open licentie aan zijn werk toekennen (zoals CC-licentie) of een toestemming in tekst formuleren, bijvoorbeeld op een website, meestal in de sectie genoemd 'Over ons', 'Voorwaarden' of 'Copyright' of in een publicatie zelf (op de titelpagina, in het voorwoord of in een colofon).

Voorbeeld:

Bron: Aangepast overgenomen uit European Union. (2021). Legal notice. [Print Screen]. Geraadpleegd op 15 juli 2021, van https://europa.eu/european-union/abouteuropa/legal_notices_en#copyright-notice

In Nederland berust er geen auteursrecht op teksten van:

• wetten,
• verordeningen,
• rechterlijke uitspraken,
• administratieve beslissingen.

Deze mogen worden gekopieerd en gepubliceerd, behalve als er staat vermeld dat het auteursrecht is voorbehouden. Alle overige overheidspublicaties vallen wel onder het auteursrecht.

Let op: wetteksten uit een publicatie van een uitgever hebben deze uitzondering niet, bijvoorbeeld wettenbundels van Uitgeverij Kluwer of teksten uit Kluwer Navigator. Wat de mogelijkheden zijn om deze publicaties te gebruiken in het onderwijs lees je bij 'Bijzondere gevallen'. 

Creative Commons licentie (kort CC-licentie) is een formele standaardlicentie ontwikkeld door Creative Commons.

Creative Commons is een internationaal initiatief, opgezet om de vrije verspreiding van kennis en informatie te bevorderen.

De licenties op de Nederlandse website van Creative Commons zijn zo opgesteld dat ze in lijn zijn met de Nederlandse auteursrechtwetgeving. 

CC-licenties worden opgebouwd met behulp van 4 bouwstenen: 'Naamsvermelding' (BY), 'Niet-commercieel' (NC), 'Geen afgeleide werken' (ND) en 'Gelijk delen' (SA). Hiermee kunnen 6 verschillende licenties gebouwd worden met een verschillend bereik aan vrijheden.

Daarnaast bestaat nog CC0 licentie (CC zero = de maker hoeft niet worden gemeld) en PD (publieke domein = werken waarvan de auteursrecht is vervallen).

Wat je met een specifiek materiaal mag doen is afhankelijk van welke CC-licentie er aan toe is gevoegd.

Om voor jouw doelen het meest geschikte materiaal te kunnen kiezen, moet je jezelf de volgende vraag stellen:

Wat wil ik met het materiaal kunnen doen?

• Delen met anderen?
• Aanpassen of bewerken?
• Commercieel toepassen?

Afhankelijk van wat je met het materiaal wilt doen, ga je zoeken naar materiaal met een bepaalde licentie die het beoogde gebruik toelaat.

In onderstaande tabel zie je hoe open de verschillende CC-licenties zijn: wat mag je ermee doen en wat zijn de gebruiksvoorwaarden.

Aangepast overgenomen uit Shaddim; original CC license symbols by Creative Commons, CC BY 4.0 , via Wikimedia Commons

Er zijn veel redenen om open leermaterialen in het onderwijs te gebruiken. Hier de twee belangrijkste:

• Kosten besparen

Je kunt open leermateriaal gebruiken in plaats van auteursrechtelijk materiaal. Bijvoorbeeld door open textbooks te gebruiken en zo kosten voor lange overnames te besparen.

• Verrijken

Open leermaterialen kan een uitstekende toevoeging zijn op het bestaande materiaal in het onderwijs. Bijvoorbeeld door studenten naar een open tekstboek te verwijzen als extra studiemiddel. Soms helpt een iets andere uitleg beter.

Op ieder vakgebied worden er wetenschappelijke artikelen Open Access gepubliceerd of materialen met CC-licentie gemaakt of ontwikkeld.

De kunst is om ze te vinden.

In de Library Guide 'Open en online onderwijs - Collecties met open leermaterialen' vind je per vakgebied een aantal interessante bronnen met materialen uitgegeven met Creatives Commons-licentie.

Let op:

• Een bepaalde licentie kan gelden voor alle materialen op een website, maar veel vaker moet je per materiaal kijken welke licentie er aan hangt;
• Wil je materiaal aanpassen aan je specifieke situatie? Kies dan materiaal met een licentie die dit toelaat;
• Vergeet niet te voldoen aan de bronvermelding.

TIP: Wanneer je zoekt in Google naar afbeeldingen, bijvoorbeeld lungs (longen), kies dan onder zoekbalk voor de knop Tools. Dan kun je bij gebruiksrecht aangeven welke bronnen naar voren moeten komen, bijvoorbeeld alleen bronnen met een Creative Commons-licentie.

Alle hogescholen leveren jaarlijks een overzicht aan van ‘andere overnames’. 

Daarin staat al het hergebruik van content dat niet is afgekocht met de Easy Access-afkoopregeling:

• lange overnames van uitgevers die je hebt aangemeld in de UvO portal,
• werken die je door licenties mag gebruiken (bijvoorbeeld publicaties uit bepaalde mediatheek databanken of publicaties met CC- licentie),
• rechtstreekse toestemmingsaanvragen.

Voor de Hanzehogeschool wordt deze rapportage voor 1 april door het AIP aan Stichting UvO gestuurd. Meld daarom iedere lange overname die je in je onderwijs gebruikt, ook die zonder vergoeding, bij het AIP via onderstaand formulier:

3: Is datgene dat je over wilt nemen beschikbaar in de mediatheekcollectie?